Öklid'in Elemanları
23 Eylül 2022 sürümü hazırlık serüveni notları
Geçen yıl Haziran ayı sonlarında, tam olarak 20 Haziran 2022
Pazartesi günü öğleden sonra Şatlyk Matkulow adlı bir okuyucudan
bir mesaj aldım. Öklid'in Elemanları kitabının 37.
sayfasında bir paralelkenarın adını yanlış yazdığımı belirtip
düzeltiyordu.
Bundan sonra her gün kendisinden düzenli olarak mesaj aldım.
Kitabı satır satır okuyor ve bulduğu düzeltmeleri bana
gönderiyordu. Aslında yaptığı okumak değil ciddi bir şekilde metni
çalışmaktı çünkü yalnızca yazım hatalarını değil içeriğe göre
yanlış yazılmış notasyonu da düzeltiyordu.
Google araştırmasıyla bu adda bir kişinin Türkmenistan'da bir
bilgisayar forumunda sorduğu bir soruya rastlayınca Şatlyk
Matkulow'un Türkmenistanlı olduğunu düşünmeye başladım.
Öklid'in matematiğini yakından takip ediyor olmasına ve bu
konudaki titizliğine bakarak kendisinin Türkmenistan Bilimler
Akademisi üyesi bir matematikçi olduğunu düşünüyordum.
Öte yandan benim dikkatsizce ve İngilizce okunuşuna aldanıp F
noktasının bir özelliği için "F'in" yazdığım yeri "F'nin"
şeklinde düzeltecek kadar Türkçe titizliği göstermesine bakarak da
Türkmenistan Bilimler Akademisinin edebiyatçı bir üyesi
olabileceğinden de şüphelenmeye başlamıştım.
Temmuz ayının sonlarında Çakılarası Matematik Köyünde verdiğim
kompleks geometri dersleri arasında herkese Şatlyk Matkulow'dan
söz ediyordum. Hepimiz Matkulow'un yaşlı ve titiz bir profesör
olduğundan emindik ama matematikçi mi dilbilimci mi olabileceği
konusunda anlaşamıyorduk.
Nihayet 28 Temmuz günü Matkulow son düzeltmesini de gönderdi. 677.
sayfadaki "SO'un" yerine "SO'nun" yazmam gerektiğini
hatırlatıyordu.
Bu mesajdan hemen sonra da bana bu çeviri için teşekkür eden kibar
bir mesaj gönderdi. Kitabın düzeltmelerine katkıda bulunduğu için
mutlu olduğunu söylüyor ve bana nazik iltifatlarda bulunuyordu.
Bu son mesaj şu cümle ile bitiyordu: "Türkmenistanlı bir lise
öğrencisiyim."
Bir çığlık attığımı ve herkesin ne var diye başıma toplandığını
hatırlıyorum.
Çakılarası grubunda bu mesajın yarattığı şaşkınlığı ve heyecanı
görmenizi isterdim.
Daha sonraki yazışmalarımızda 15 yaşında olduğunu öğrendiğim
Şatlyk Matkulow kitapta daha önce gözden kaçmış tam 101 tane
düzeltme göndermiş oldu bana.
Bu düzeltmeler kitaba işlendikten sonra TÜBİTAK'taki redaktör
arkadaş, Zeynep Çanakçı kitabı bir kez daha baştan sona okudu ve
Şatlyk Matkulow'un bile gözünden kaçan 11 baskı hatası daha buldu.
Örneğin iki yerde "şekilde" yerine "şeklide" yazmışım!
Yüzlerce kez "dikdörtgen" yazmışken bir yerde "dikdörgen"
yazmışım.
Hele X. kitapta belki bin kere "rasyonel" kelimesi geçerken bir
yerde "rasyonal" yazmışım.
Bunlar defalarca okumama rağmen nasıl gözümden kaçmış bilmiyorum.
Hadi ben göremedim, Şatlyk nasıl bunları kaçırmış!
Derken evdeki bilgisayarımda, kullandığım kelime işlemcinin
yazılım kontrol uygulamasına yanlış yazılmış kelimelerin altını
kibarca çizmek yerine kelimenin tümünü kırmızıya boyayıp
vurgulamasını söyledim. O ana kadar gözümden kaçmış elliye yakın
yazılım hatası da böylece yakalanmış oldu.
Bunun üzerine okuldaki bilgisayarımda dosyayı bir kez daha kelime
işlemcime okuttum. Evdeki bilgisayarın görmediği(!?) birkaç hata
da o buldu. Neyse ki TÜBİTAK'taki editör arkadaşlar bu yeni
bulunan hataların hata olarak algılanmaması gerektiğini,
bunun makinenin titizliğine ve Türkçenin yaşam sürecini
anlamıyor olmasına yorulması gerektiğini söylediler de hata
listesi bir kez daha artmadı.
Sonuç olarak Öklid'in Elemanları kitabının tüm bu hatalar
düzeltilmiş olarak Mart 2023 baskısı (23 Eylül 2022 sürümü)
çıkıyor.
Sırası gelmişken kitabın adının neden "Öklid'in Elemanlar'ı"
değil de "Öklid'in Elemanları" olduğunu soranlar için
anlatayım.
Bu çeviriyi yaparken kitabın basılması gibi bir hedefim yoktu.
Yalnızca kendim için çeviri yapıyordum. Mezarına sadece adının ve
altına da "Matematikçi" yazılmasını isteyen biri olarak Öklid'i
kendi dilimde algılamadan ölürsem o "Matematikçi" sıfatını hak
etmem diye düşündüğüm için Elemanlar'ı Türkçeye
çeviriyordum.
Zaten çevirdikten sonra da oturup defalarca zevk alarak okudum.
Bu arada Öklid'in kendi matematik serüveni için seçtiği elemanları
"Elemanlar" adlı bir kitapta toplamasına atıfla çevirinin
başlığını kendim için "Öklid'in kullandığı elemanlar"
anlamında "Öklid'in elemanları" olarak düşündüm ama kitap
adları hep büyük harfle yazıldığı için çevirinin başlığını "Öklid'in
Elemanları" olarak aldım.
Kısacası "Öklid'in Elemanları" başlığındaki "elemanlar" o "Elemanlar"
değil!
Bir de "element" kelimesi var. TDK sözlüğüne bakıyoruz: Element
kelimesi için "Kimyasal yöntemlerle ayrıştırılamayan veya bileşim
yoluyla elde edilemeyen madde" diyor. İngilizce "Euclid's
Elements" başlığını Türkçeye "Öklid'in Elementleri"
diye çevirmenin ne kadar yanlış olduğu açıkça görülüyor. Bilmeyen
de Öklid'i antik dönem kimyageri sanabilir!
Dönelim Öklid'in Elemanları'nın son baskısına.
Yeni baskının hazırlanmasına 2022 yılında başlandığı için bu yeni
baskıdan 23 Eylül 2022 sürümü olarak söz edeceğim. Bu tarih
Hüseyin Rıfkı Tamani ustanın Usul-i Hendese'sini
tamamladığı tarih olan 23 Eylül 1797'nin yıl dönümüdür.
Bu sürümde de hata bulanlara "Öklid'i Okurken" adlı
kitabımı hediye edeceğim, hatalar ya da param bitene kadar,
hangisi önce gelirse!
Elinizdeki sürümde bulunan ve tespit edilebilmiş yazım hatalarını
aşağıdaki bağlantılardan kontrol edip düzeltebilirsiniz.
23 Eylül 2018 sürümü için:
http://sertoz.bilkent.edu.tr/oklid/Oklid-Duzeltmeler.html
23 Eylül 2020 sürümü için:
http://sertoz.bilkent.edu.tr/oklid/Oklid-Duzeltmeler.html#2020
23 Eylül 2022 sürümü için:
http://sertoz.bilkent.edu.tr/oklid/Oklid-Duzeltmeler-2022.html
Ali Sinan Sertöz
28 Mart 2023
Görüş ve
önerileriniz için e-posta adresim:
