Öklid'in Elemanları



Türkçesi ve Notlar: Ali Sinan Sertöz

---

Ahmet Feyzioğlu hocamızın Öklid'in Elemanları üzerine yazdığı yazı için tıklayın

---

Öklid'in Elemanları TÜBİTAK tarafından basılmıştır.


TÜBİTAK'ın e-satış sitesinden almak için tıklayın


Doğru-Yanlış Listesi için tıklayın

(23 Eylül 2022 sürümü hazırlık serüveni notları için tıklayın)

---

Teşekkürler

Kitabın basım sürecindeki heyecanımdan dolayı kitabın başına bir "Teşekkürler" bölümü eklemeyi unuttum. Affola.
Bu konu üzerinde çalışmaya başladığımda heyecanımı benimle paylaşan ve bu konuda üst üste üç yazı yazmama izin veren Bilim ve Teknik Dergisinin muhteşem ekibine her zaman minnettar kalacağım.
Kitabın basılmasına olumlu yaklaşan ve destekleyen her kademedeki yöneticilere içten teşekkürler.
Popüler Bilim Kitapları bölümündeki arkadaşlara yayıma hazırlanma sürecindeki destekleri, profesyonel katkıları ve tükenmeyen anlayışları için teşekkürler.
Bir de Tülin'e her şey için teşekkürler.

---

Arka Kapak Yazısı

Öklid, M.Ö. 300 yılları civarında İskenderiye'de yaşadığı düşünülen Antik Çağ matematikçisidir. Elemanlar adlı bu kitabında zamanının bilinen tüm matematiğini yalnızca beş belit ve beş genel kavramdan başlayarak sistematik bir şekilde yeniden kurgulamıştır.

Öklid, on üç cilt olarak yazdığı bu temel geometri ve sayılar kuramı kitabında her yeni önermeyi yalnızca başta verdiği belitleri, genel kavramları ve daha önce kanıtlamış olduğu diğer önermeleri kullanarak kanıtlar. Bu yönüyle Elemanlar, yazıldığı günden itibaren Doğu ve Batı dünyasının düşünce yapısını derinden etkilemiş ve bugünkü bilim paradigmasının doğuşuna öncülük etmiştir.

İki bin yıl boyunca her düşünen insanın başucu kitabı olmasının yanı sıra ders kitabı olarak da kullanılan Elemanlar'ın on üç cildinin tamamı ilk kez Türkçeye çevrildi.

Bu çevirinin başında Öklid'in Elemanları ve çeviride izlenen yaklaşımlar üzerine ayrıntılı açıklamalar yapıldı. Bazen arka sayfada devam eden kanıtları şekil üzerinde takip etmeyi kolaylaştırmak için çift sayılı sayfaların sol üst köşesinde gereken şekil yeniden verildi. Bir kısmı toplu hâlde kitap başlarında, bir kısmı kitap ortalarında, bir kısmı ise önermelerin içinde verilen tanımlar için bir toplu tanımlar dizini oluşturuldu. Son olarak önemli önermeleri kitap içinde bulmayı kolaylaştırmak için Seçme Önermeler Dizini eklendi.

Öklid'in Elemanları mantığın matematiğe uygulandığı bir başeserdir.

Ön kapakta görülen papirüs parçasının üzerinde Elemanlar’ın ikinci  kitabının beşinci önermesi bulunmaktadır. M.S. 75 ile 125 yılları arasında tarihlenen bu papirüs Elemanlar’ın en eski belgesidir. Günümüze ulaşan en eski Elemanlar yazması ise bu papirüsten yaklaşık yedi yüz yıl sonra yazılmıştır.

---

• Kitabın başında Öklid'in Elemanları ve çeviride izlenen yaklaşımlar üzerine ayrıntılı açıklamalar yapıldı.
  

• Arka sayfada devam eden kanıtları şekil üzerinde takip etmeyi kolaylaştırmak için çift sayılı sayfaların sol üst köşesinde gereken şekil yeniden verildi.

• Bir kısmı toplu halde kitap başlarında, bir kısmı kitap ortalarında, bir kısmı ise önermelerin içinde verilen tanımlar için bir toplu tanımlar dizini verildi.
  
  
• Önemli önermeleri kitap içinde bulmayı kolaylaştırmak için Seçme Önermeler Dizini eklendi.
  
  
• Kitabın "Başlarken" bölümünde atıf yapılan Bilim ve Teknik Dergisi yazıları:
  

  • Öklid ve Elemanları
    Bilim ve Teknik Dergisi, Ocak 2018, Sayı 602, sayfa 14-23
    
    
  • Öklid'i Okurken
    Bilim ve Teknik Dergisi, Mart 2018, Sayı 604, sayfa 74-83
    
    
  • Öklid ve Türkçesi
    Bilim ve Teknik Dergisi, Nisan 2018, Sayı 605, sayfa 74-83

• Öklid'in Elemanları'nıTürkçe'ye çevirmeye başladığımda her kanıtı satır satır takip ettiğimi hatırlıyorum. Çeviri tamamlanınca tüm metni hayranlıkla baştan sona okudum. Kanıtlardaki inceliği, önermelerin birbirini takip ediş sırasındaki muhteşem örgüyü izlemeye doyamadığım için tekrar okudum. Bütün bunlar kitabın basılması söz konusu değilken oldu. Bu proje benim kendi kendime verdiğim bir ödüldü. Bu çocukça zevkim ev hayatımın tüm zamanını almasına Tülin hiç ses çıkarmadığı gibi "Öklid bana kuma geldi" diyecek kadar da zengin bir gönül sergiledi. Sonra TÜBİTAK'ın kitabı basması gündeme geldi. Önce bir Türkçe uzmanı redaktörle metnin üzerinden geçtik ve Öklid'e sadık kalarak Türkçe okunabilir bir metin oluşturmaya çalıştık. Sonra hem Türkçe'ye hem de matematiğe hakim bir redaktör ile düzeltilmiş metnin üzerinden geçtik. Bunlardan sonra ben metni iki kez daha okudum. Önce Türkçesine sonra da kanıtların akışına odaklandım. Kitabın provaları çıkınca beni TÜBİTAK'a çağırdılar, bir odaya oturup metni kabaca tekrar gözden geçirdim. Ve sakınılan göze çöp(ler) batıyor. Tüm özenime rağmen metnin içinde zaman zaman, örneğin CF doğrusu yerine CA doğrusu yazmışım. Başka bir kanıtta bir C noktası var ama şekilde bu C noktasını belirtmeyi unutmuşum. Vesaire. Bu ve diğer göze batan çöpleri listelediğim bir doğru-yanlış sayfam var: Doğru-Yanlış Listesi Kitabı okumuş, çalışmış öğretmen ve öğrenci arkadaşlardan buldukları diğer hataları bana iletmelerini rica ediyorum. Bir de unutmadan; Öklid'in Elemanları'na karşı duyduğum heyecan, hayranlık ve sevgiyi benimle paylaştığınız için teşekkür ederim. Okuduk, aydınlandık, yeni keşifler yapma isteğimiz alev aldı, öğrencilerimize ışık tuttuk. "Tam olarak yapılması istenen de buydu."
  Ankara Fen Lisesindeki dostlarımın davetiyle gerçekleşen bir konuşmamın başlığı:   Öklid ve Elemanlar Konuşmanın Özeti: Öklid bir dahi miydi yoksa "coğrafya kaderdir" sözünde kaçınılmazlığı ima edilen bir fani miydi? Elemanlar adlı kitabın kopyalarının tarih içinde geçirdiği serüvenler nelerdir ve bugüne kalan kopyaların durumu nedir? "Orijinal metin" diye bir şey var mı? Elemanlar adlı kitabın yazarının, yüzyıllar sonra matematik dünyasına katılacak fikirlere sanki kendi yaşadığı dönemde ulaşımı varmış gibi bir duyguya sürüklenmekte haklı mıyız? Konuşmanın ilk yarısında bu sorulara cevap arayacağız; verileri, hurafeleri ve tahminleri birbirine karıştıracağız ve kendi gerçeğini kurma sorumluluğunu dinleyiciye bırakacağız. Konuşmanın ikinci yarısında Elemanlar'dan seçme önermelere değineceğiz. Bazı önermeler sadeliğiyle bizi büyüler. Bazı önermeler tüm karmaşıklıklarına rağmen o günün teknikleriyle kanıtlanabilmiş olmalarıyla bizi büyüler. Bazı önermeler ise bizi sadece büyüler. Öklid'i Vincent Millay'ın bir şiiriyle selamlayarak konuşmamızı sonlandıracağız.	Konuşmanın YouTube bağlantısı

  
  

Bu kitapla, Elemanlar’ın on üç kitabı boyunca seçme konulardaki tanımları, akıl yürütmeleri, kanıtları ve önermelerin sıralanışındaki seçicilikleri bu sorular doğrultusunda inceleyeceğiz. Bu kitap, Elemanlar’ın içerdiği büyülü dünyanın keşfi için gereken yol danışmalığını yapacak ama kendi cevaplarını oluşturmayı yine de okuyucuya bırakacak çünkü Öklid’in krala söylediği gibi “Geometriye giden bir kral yolu yoktur.” Bu kitap TÜBİTAK'ın Dipnotlar serisinin ilk kitabı olarak basıldı

5-9 Ağustos 2019 tarihlerinde Çakılarası Matematik Köyünde verdiğim  Öklid'in Elemanları dersinin özet videosu bu bağlantıdan izlenebilir: